Trong chăn nuôi gia cầm, các bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn là mối đe dọa thường trực. Tuy nhiên, tình trạng nguy hiểm nhất thường xảy ra khi gà không mắc một bệnh đơn lẻ mà bị bội nhiễm (ghép) nhiều tác nhân gây bệnh cùng lúc. Bệnh thương hàn ghép E.coli ở gà là một ví dụ điển hình cho thể bội nhiễm phức tạp này. Hai tác nhân gây bệnh chính là vi khuẩn Salmonella Gallinarum (gây bệnh Thương hàn) và Escherichia coli (gây bệnh E.coli hay Colibacillosis).
Sự kết hợp của hai loại vi khuẩn này làm cho triệu chứng lâm sàng trở nên mơ hồ, khó chẩn đoán, và đặc biệt là gây ra bệnh tích nặng nề, khó điều trị, dẫn đến tỷ lệ chết và loại thải cao. Việc xác định đúng bệnh tích, áp dụng kháng sinh phổ rộng và liệu pháp hỗ trợ phù hợp là yếu tố then chốt để kiểm soát dịch bệnh.
Cơ chế bội nhiễm và nguyên nhân gây ra bệnh
Bệnh Thương hàn và E.coli đều là các bệnh do vi khuẩn Gram âm gây ra. Salmonella Gallinarum chủ yếu gây nhiễm trùng huyết và tổn thương gan, lách, trong khi Escherichia coli gây ra các thể bệnh khác nhau, phổ biến nhất là nhiễm trùng huyết, viêm phúc mạc, viêm màng bao tim và viêm khớp.
Cơ chế ghép bệnh
Hai bệnh này thường ghép với nhau theo cơ chế bệnh sơ cấp tạo điều kiện cho bệnh thứ cấp:
- Bệnh Thương hàn (S. Gallinarum) thường gây tổn thương ban đầu nặng nề, làm suy giảm hệ thống miễn dịch toàn thân, đặc biệt là hệ thống thực bào và chức năng gan.
- Vi khuẩn E.coli (vốn là vi khuẩn cơ hội có sẵn trong đường ruột) lợi dụng cơ hội hệ miễn dịch suy yếu, bắt đầu tấn công và gây ra nhiễm trùng huyết cấp tính, lan đến các cơ quan khác (tim, phổi, khớp), làm tình trạng bệnh càng trở nên trầm trọng hơn.
Yếu tố thúc đẩy bệnh bùng phát
Theo các chuyên gia SV388, các yếu tố môi trường và quản lý kém là nguyên nhân chính tạo điều kiện cho cả hai mầm bệnh Thương hàn và E.coli bùng phát đồng thời:
- Môi trường chăn nuôi không đảm bảo vệ sinh: Phân gà, chất độn chuồng ẩm ướt, tích tụ lâu ngày là nguồn lây nhiễm chính của cả Salmonella và E.coli.
- Stress do thay đổi thời tiết: Khi thời tiết giao mùa, đặc biệt là giai đoạn chuyển lạnh, nồm ẩm, sức đề kháng của gà giảm sút.
- Mật độ nuôi quá cao: Gây ô nhiễm chuồng trại nhanh chóng, làm tăng nồng độ mầm bệnh trong không khí và vật chất.
- Thiếu hụt dinh dưỡng và thông gió kém: Làm suy yếu khả năng miễn dịch tự nhiên của đàn gà.
Triệu chứng lâm sàng và bệnh tích đặc trưng
Triệu chứng lâm sàng của bệnh thương hàn ghép E.coli thường không có dấu hiệu riêng biệt, mà là sự tổng hợp của các triệu chứng nhiễm trùng huyết cấp tính. Tuy nhiên, bệnh tích khi mổ khám lại mang tính chẩn đoán cao.
Triệu chứng lâm sàng (Thể hiện ra bên ngoài)
- Toàn thân: Gà ủ rũ nặng, kém ăn hoặc bỏ ăn hoàn toàn, sốt cao (nhưng thân nhiệt có thể giảm nhanh ở giai đoạn cuối), đứng tách đàn.
- Tiêu hóa: Gà đi ngoài phân lỏng, có màu trắng vàng nhớt hoặc đôi khi là phân xanh (đặc trưng của Thương hàn). Hậu môn dính bết phân.
- Mạch máu ngoại vi: Do nhiễm trùng huyết và rối loạn tuần hoàn, gà thường có dấu hiệu khô chân, lạnh chân (mất nước và sốc), da nhợt nhạt.
- Hô hấp (ít phổ biến hơn): Có thể kèm theo khò khè nhẹ nếu E.coli xâm nhập vào phổi.
Bệnh tích khi mổ khám (Dấu hiệu chẩn đoán quyết định)
Bệnh tích là sự kết hợp của viêm nhiễm toàn thân do Salmonella và viêm dính màng bao các cơ quan do E.coli.
- Tổn thương do E.coli (Kéo màng):
- Viêm màng bao tim: Màng bao tim dày lên, có lớp dịch hoặc sợi Fibrin màu trắng/vàng bao phủ (như một lớp màng kéo).
- Viêm gan dính màng: Lớp màng Fibrin bao phủ bề mặt gan, làm gan dính vào thành ngực hoặc các cơ quan lân cận.
- Viêm túi khí: Túi khí bị viêm đục, có bã đậu.
- Viêm phúc mạc: Lớp Fibrin màu vàng dính vào các quai ruột.
- Tổn thương do Thương hàn (Salmonella):
- Gan sưng to: Gan phình to, có màu đồng hoặc màu xanh vàng. Trên bề mặt gan có thể xuất hiện các điểm hoại tử nhỏ li ti màu trắng xám (thường thấy rõ hơn ở thể mãn tính).
- Lách sưng: Lách to, đôi khi có dấu hiệu xuất huyết.
- Ruột: Niêm mạc ruột non bị viêm, có thể có xuất huyết.
Phác đồ điều trị tối ưu cho bệnh thương hàn ghép E.coli
Điều trị thương hàn ghép E.coli đòi hỏi phải sử dụng kháng sinh phổ rộng, có khả năng tiêu diệt hiệu quả cả hai loại vi khuẩn Gram âm này, đồng thời kết hợp với liệu pháp hỗ trợ mạnh mẽ để nâng cao sức đề kháng và phục hồi chức năng gan thận.
Kháng sinh đặc trị (Phác đồ kép 5 – 7 ngày)
Nên ưu tiên các kháng sinh có khả năng thấm tốt vào các mô viêm dính (màng bao tim, gan), cụ thể:
- Lựa chọn tối ưu (Kháng sinh phổ rộng thế hệ mới):
- Sử dụng Florfenicol 20% hoặc Florfenicol kết hợp Doxycycline (hoạt tính mạnh mẽ trên cả Thương hàn và E.coli, đặc biệt là các chủng kháng thuốc).
- Hoặc Enrofloxacin 20% hoặc Enrosin 20% (thuộc nhóm Quinolone, có khả năng xâm nhập tốt vào mô).
- Cách dùng:
- Trộn vào thức ăn hoặc pha vào nước uống, tùy theo hoạt chất cụ thể (Nên pha vào nước uống trong 4-6 giờ đầu khi gà đang bệnh nặng và kém ăn).
- Liều lượng theo khuyến cáo của nhà sản xuất, dùng liên tục ít nhất 5 – 7 ngày để tiêu diệt triệt để mầm bệnh, tránh tái phát.
- Lưu ý: Việc kết hợp kháng sinh nên theo chỉ định của bác sĩ thú y để tránh đối kháng và tăng độc tính.
Liệu pháp hỗ trợ và nâng cao sức đề kháng
Liệu pháp hỗ trợ là yếu tố sống còn vì gà bị ghép bệnh thường rất suy kiệt.
- Trợ lực và Hạ sốt: Pha nước uống Gluco KC (Glucose + Vitamin C + Vitamin K) liều cao để cung cấp năng lượng, tăng sức đề kháng và hạ sốt. Dùng liên tục 5 ngày.
- Giải độc Gan Thận: Kháng sinh trị Thương hàn và E.coli thường gây áp lực lên gan và thận. Bổ sung các hoạt chất Giải độc gan thận (như Sorbitol, Betaine) vào nước uống trong và sau đợt điều trị kháng sinh.
- Vitamin tổng hợp: Cung cấp Vitamin ADE, B-complex, Multivit để tăng cường quá trình trao đổi chất và phục hồi niêm mạc ruột bị tổn thương.
- Hỗ trợ đường ruột: Sử dụng Tỏi tươi giã nát, pha nước uống (100g tỏi giã/10 lít nước) hoặc trộn bã tỏi vào thức ăn. Tỏi chứa Allicin có tác dụng kháng khuẩn đường ruột, hỗ trợ tiêu hóa và tăng cường miễn dịch tự nhiên, rất tốt cho gà bị Thương hàn/E.coli.
Quản lý chuồng trại và phòng bệnh
- Cách ly và dọn dẹp: Cách ly ngay gà bệnh. Thu gom và xử lý phân bệnh, thay chất độn chuồng ngay lập tức.
- Khử trùng: Phun sát trùng chuồng trại hàng ngày bằng các chất sát khuẩn phổ rộng (như hợp chất Iodine hoặc Glutaraldehyde) trong suốt thời gian điều trị.
- Phòng bệnh bằng Vaccine: Tiêm phòng Thương hàn (Salmonella) và các vaccine bắt buộc khác (Newcastle, Gumboro) là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất, giúp giảm tỷ lệ mắc bệnh sơ cấp.
Bệnh thương hàn ghép E.coli ở gà là một quá trình liên tục. Bà con cần chú trọng vệ sinh, kiểm soát mật độ, và tuân thủ lịch tiêm phòng. Khi gà đã nhiễm bệnh, phải tuyệt đối tuân thủ phác đồ điều trị kéo dài và không được ngưng thuốc sớm, ngay cả khi triệu chứng đã thuyên giảm, để tránh nguy cơ kháng thuốc và tái phát.
Trong mọi trường hợp phức tạp, việc mời bác sĩ thú y đến thăm khám, mổ khám bệnh tích và lấy mẫu xét nghiệm là cần thiết để xác định chủng vi khuẩn và làm kháng sinh đồ, từ đó có được phác đồ điều trị chính xác nhất, giảm thiểu tối đa thiệt hại kinh tế.
